Επέτειος της πρώτης πεντηκονταετίας από την εκδημίας του.
Γ΄
Το υπερωκεάνιο «Βρέμη» που έφερε τον νέο αρχιεπίσκοπο Αθηναγόρα στην Αμερική κατέπλευσε στον λιμένα της Νέας Υόρκης στις 24 Φεβρουαρίου 1931. Ο νέος αρχιεπίσκοπος φέρνει στην ομογένεια των μεταναστών τον νέο Κανονισμό οργανώσεως της τοπικής Εκκλησίας κυρωμένα με την υπογραφή του πατριάρχη Φώτιο Β΄ στις 10 Ιανουαρίου του 1931. Το ιστορικό αυτό κείμενο απηλλαγμένο από κάθε πολιτικό καιροσκοπισμό προστατεύει μέσα σε 22 άρθρα την όλη λειτουργία αυτής της νέας επαρχίας του Οικουμενικού Θρόνου κατά τις γνήσιες εκκλησιολογικές ρίζες του Γένους μας. Είναι μια απόφανση που καθοδηγεί τις άλκιμες δυνάμεις της Εκκλησίας να μεταδίδουν στο βορρά και στον νότο της Αμερικής στους γηγενείς και στους απογόνους των εκεί κατακτητών τις διαχρονικές αξίες του ευαγγελίου και του ανθρωπισμού που αποτελούν κληρονομίες του Ελληνισμού. Η εφαρμογή της νέας τάξεως στην διοίκηση της Αρχιεπισκοπής Αμερικής ανατέθηκε σε έμπειρο ιεράρχη κυρίως για να απαλλάξει το εκεί ποίμνιο της Εκκλησίας από κάθε παρενέργεια του εθνοκτόνου διχασμού. Όταν αφίχθηκε ο αρχιεπίσκοπος στον λιμένα της Νέας Υόρκης ανήλθε επί του πλοίου η Επιτροπή υποδοχής του με επικεφαλής τον Μεγαλοσπηλαιώτη επίσκοπον Κάλλιστον Παπαγιωργόπουλον, που από το 1907 διακόνησε την ομογένεια, και ο Έλληνας Πρόξενος της πόλεως, καθώς και οι κληρικοί της Αρχιεπισκοπής. Αυτοί ασπάσθηκαν την δεξιάν του και τον καλωσόρισαν και άκουσαν τους ευχαριστήριους λόγους του. Ακολούθησε η αποβίβαση από το πλοίο και ο σχηματισμός πομπής που κατευθύνθηκε στον καθεδρικό ναό της Αγίας Τριάδος. Εκεί επίσημα τον υποδέχθηκε ο Λέσβιος Μ. Αρχιμανδρίτης Μεθόδιος Κουρκουλής μετά επίλεκτων κληρικών και διεξήχθη η «κατά την τάξη» ενθρόνηση του Σεβ. Αθηναγόρα παρουσία και των αντιπροσώπων από τις μεγάλες και τις μικρές πατριωτικές οργανώσεις και τον λαό εκ των 56 ενοριών της μεγαλουπόλεως της Νέας Υόρκης και η όλη τελετή έκλεισε με τον χαιρετιστήριο λόγο, την ευλογία και τα συγχαρητήρια των παραστάντων. Μεγάλη εντύπωση προξένησε η ομιλία ενθρονίσεως του αρχιεπισκόπου στην οποία δήλωσε προς όλες τις κατευθύνσεις το βασικό κατευθυντήριο μήνυμα: «ότι δεν ήλθε για να συνεχίσει την εσωτερική φυλετική τριβή και φθορά της ομογένειας, αλλά να «ενεργοποιήσει» την εκκλησιαστική παρακαταθήκη της μακράς κληρονομία του Γένους και να προσφέρει τις φωτεινές αρχές και ιδανικά του Ελληνισμού στον νέο κόσμο της Αμερικής». 1 Και αυτό το έδειξαν από την αρχή που εγκαταστάθηκε στην περιοχή της «Αστόριας» της Νέας Υόρκης, όπου κτυπούσε τότε η καρδιά της ομογένειας. Ξεκίνησε η διακονία του από το προσωπικό προσευχητάριο του και συνεχίστηκε το καθημερινό πρόγραμμα του στο γραφείο του με την συνεργασία των κληρικών και λαϊκών συνεργατών του με τις ταπεινές ποιμαντικές οδηγίες του για την καλύτερη ανταπόκριση του έργου τους. Εκεί συνεδρίαζαν και τα μέλη του «Μεικτού Συμβούλιου της Αρχιεπισκοπής» για να τον συνδράμουν στις πρωτοβουλίες της αποστολικής δράσεως του και να εκφραστεί όλος ο δυναμισμός της ομογένειας που θα στερεώσει την εκκλησιαστική ζωή των ενοριτών στις παραδόσεις του Γένους μας. Ταυτόχρονα ως ο ποιμενάρχης δεν παρέλειπε να δίδει το προσωπικό παράδειγμα της συνεχούς παρουσίας του στην λειτουργική ζωή της Εκκλησίας και χοροστατούσε στην θεία λατρεία στις εγκύτερες ενορίες κατά τις κατανυκτικές ακολουθίες στο διάστημα της Μ. Τεσσαρακοστής και της Μ. Εβδομάδας, ενώ τις Κυριακές και τις μεγάλες εορτές ιερουργούσε και ομιλούσε στα αναγνώσματα εξαίροντας πάντα την αξία της εθνικής ενότητας και την συλλογικής ευθύνης της ομογένειας για την συντήρηση και την επαύξηση της αποστολικής δράσεως της Αρχιεπισκοπής στην Αμερική. Βασική επιδίωξη του Αθηναγόρα ήταν να καταλάβουν ὀλοι οι μετανάστες ότι ο μόνος ιερός θεσμός που δένει και εκφράζει την ενεργητικότητα του Γένους μας είναι η συντεταγμένη Εκκλησία εκ της οποίας απορρέει όλη η κρατούσα τάξη στην Εκκλησία μας και όχι ο καιροσκοπισμός των αυτόκλητων σωτήρων που έρχονται και παρέρχονται.
Τα σοβαρά ζητήματα της τοπικής Εκκλησίας επιλύονται κατά την «διαγνώμη» της Μητρός Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και οι λύσεις ανατίθεται στο καθήκον ευθύνης του οικείου αρχιεπισκόπου που έχει γνώση και πείρα για να προλαμβάνει κάθε αταξία που ταράζει την κοινωνίαν της εν Χριστώ αδελφότητος. Η Εκκλησία είναι η «Μάνα του λαού του Θεού» αυτή μόνη μεταγγίζει στις καρδιές των «βαπτισμένων» παιδών της τις αλήθειες της πίστεώς μας καθώς και τις πολιτιστικές αξίες αιώνων στο Γένος μας. Οι περισσότεροι μετανάστες έφθασαν στην Αμερική αναζητούντες λύσεις επιβιώσεως και απλά παραδοσιακά θρήσκευαν. Οι ενορίες που ίδρυσαν συνέστησαν τα ελληνικά σχολεία για να μαθητεύσουν όταν έγιναν γονείς τα παιδιά τους και να μορφωθούν στην κατήχηση και στην ιστορία της πίστεως της πατρίδος γιατί: « εκ παραδόσεως κάθε ενορία παροικίας των Κοινοτήτων μας που είναι ο στρατός παρεμβολής Κυρίου και γι’αυτό παραμένει ανεκτίμητη Τράπεζα θρησκευτικών και πολιτιστικών θησαυρών, αλλά είναι και θεραπευτήριον πολλών κοινωνικών αρρωστημάτων που όταν αυτά παραμελούνται από το πλήρωμα της Εκκλησίας αποτελούν κάκιστο λάθος εκ του οποίου προέκυψαν πολλά δεινά και κενά στονΕλληνισμό», όπως έγραψε σε εγκύκλιό του ο αρχιεπίσκοπος Αθηναγόρα. Οι μετανάστες δημιούργησαν τις οργανώσεις της «ΑΧΕΠΑ» και της «GAPA» και περί τις 50 άλλες πατριωτικές οργανώσεις οι οποίες με τις ονομασίες που συνήθως δείχνουν και την καταγωγή των μελών τους και όλοι συνάγουν πόρους για την ευώδωση των στόχων τους, ενώ η Ελληνορθόδοξη Εκκλησία όπου στην ξενιτειά έχει ευκτήριους οίκους παραμένει «Εκκλησία των του Χριστού πενήτων»! Εξ αυτού και η Αρχιεπισκοπή Αμερικής, που λειτουργεί τους δύο πυλώνες της Θρησκείας και της Παιδείας του Γένους μας, για να συνεχίσει να τους λειτουργεί μόνιμη χρειάζεται τις εισφορές των μελών της, όπως πράττουν και οι ετερόδοξοι. Γι’ αυτό πρέπει οι ορθόδοξοι συμπατριώτες πρέπει να εισφέρουν το αίσχατης αξίας νόμισμα της Αμερικής του «μονοδολλαρίου», για την ετήσια σύνταξη του προϋπολογισμού της και κάθε ελληνορθόδοξος που συμπλήρωσε το 21ον έτος της ηλικίας του. Η ερανική αυτή εισφορά είναι αναβίωση της «Λογία της Αγάπης» των αποστολικών χρόνων που στερεώνει την Ορθοδοξία εδώ στην Αμερική ως θεμελιακό «καταστάλαγμα» γιατί αποτελεί ελάχιστη εισφορά των ξενιτευμένων τέκνων της Μητρός Εκκλησίας προς το ιερό σύμβολο της ενότητος όλων των Ελλήνων. Η Αρχιεπισκοπή των μεταναστών στην Αμερική είναι η οικουμενική συνέχεια της αρχαίας Εκκλησίας που χειραγωγεί την ποίμνη του Χριστού από τον τόπο των Οικουμενικών Συνόδων μέχρι τα τέλη της ζωής μέσα στη αδελφική κοινωνίας των Ορθοδόξων. Οπουδήποτε και αν ευρίσκονται οι Έλληνες και δεν υπάρχει ελληνική κρατική εξουσία δεν είναι «ακέφαλοι» γιατί υπάρχει η Ελληνορθοδοξη εκκλησιά που αναπληρώνει τα ελλείποντα και παραδίδει την κληρονομία της ορθοδόξου πίστεως στους ομογενείς και στους διαδόχους τους. Το φιλελεύθερο κλίμα της Αμερικής παρέσυρε μερικούς κληρικούς σε ελευθεριότητα που έπρεπε να τιθασευθεί και έτσι συστήθηκε το «Πνευματικόν Δικαστήριον» υπό την κανονική προεδρία του αρχιεπισκόπου. Οι κληρικοί που πλαισίωναν τότε τις ενορίες των μεταναστών δεν ήταν όλοι «με φόβον Θεού» και γνώστες της κανονικής τάξεως ως εκπαιδευμένοι σε Ιερατικές Σχολές και προέβαιναν σε παρ’ ενορίες ιεροπραξίες και σε πολλές άλλες αταξίες. Τότε ο Αθηναγόρας καθόρισε τις θέσεις των Ιερέων για να αποφεύγονται οι ανταγωνισμοί μεταξύ τους που φθείρουν το κύρος της ιερωσύνης. Εξ αλλού οι εφημέριοι είναι υποχρεωμένοι να ασχολούνται και με τα πολύπλοκα οικογενειακά προβλήματα των ναυαγημένων γάμων και έπρεπε να έχουν και νομοκανονικές γνώσεις για τα αποφεύγονται οι εντάσεις μεταξύ συγγενών.
Το 1931 ο αρχιεπίσκοπος ίδρυσε την πολύτιμη «Φιλόπτωχη Αδελφότητα των Κυριών», η οποία του στάθηκε και αρωγός στα μετά ταύτα μορφωτικά ιδρύματα της Αρχιεπισκοπής που ήταν:
α) Η συσταθείσα Ακαδημίας του Αγίου Βασιλείου, που εξελίχθηκε στην καλύτερη παιδαγωγική Ακαδημία μορφώσεως των νέων διδασκόντων στα σχολεία των παροικιών προς διάδοση στην Αμερική του ελληνοποιού θησαυρού της Παιδείας του Γένους μας.
β) Το συσταθέν Ιεροδιδασκαλείο στο Πόμφρεϋ (Pomfret), που διοικείται υπό Εφορίας και είναι τετραετές και οι σπουδαστές του ρασοφορούν όπως εκείνοι της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Αυτό το ίδρυμα δεν άργησε να εξελιχθεί στη Θεολογική Σχολή του Σταυρού της Βοστώνης και με την συνδρομή βαθύπλουτων ομογενών μεταφέρθηκε το 1946 στο Brookline παρά την Βοστώνην. Στα 14 πρώτα έτη της λειτουργίας της διατελούσε υπό την διεύθυνση του Κερκυραίου επισκόπου Αθηναγόρα Καββάδα και μετά από τα πέντε χρόνια λειτουργίας της (1938-1942) απεφοίτησαν από αυτή 102 κληρικοί και 17 που συνέχισαν σε άλλες επιστήμες ως λαϊκοί. Οι βλαστοί της ομογένειας που ιερώθηκαν έδειξαν εξαιρετικό ποιμαντικό ζήλο και σημαντική κοινονική δράση. 3 Η πνευματική προσφορά των διδασκόντων συναντήθηκε με την φιλομάθεια των σπουδαστών των δύο αυτών καθιδρυμάτων και αυτά αναδείχθηκαν περίλαμπροι σταθμοί προόδου και καύχημα του Τύπου, των Κοινοτήτων και των ενοριών κατασταθέντες μάλιστα χρησιμότατοι συνεργάτες της αρχιερατείας του Αθηναγόρα στην Αμερική γιατί ανύψωσαν την εκκλησιαστική στάθμη του συνόλου των κληρικών και των δασκάλων των ομογενών στις Η.Π.Α.4 Ο Αθηναγόρας με τους πολλούς κληρικούς και λαϊκούς συνεργάτες που απέκτησε ύφανε στον εκκλησιαστικό αργαλειό το στημόνι της «βεβαίας εν Χριστώ ελπίδας» και βοήθησε στην οικοδομή του σώματος της Εκκλησίας, ώστε να κρατηθεί το Γένος μας ζωντανό και ελεύθερο και να διασωθεί εν μέσω τόσων μυριάδων ιστορικών καταιγίδων, που άλλοι αρχαίοι λαοί δεν άντεξαν και υποτάγηκαν στους ισχυρούς της κάθε εποχής και απορροφήθηκαν από αλλότριες βαρβαρικές ορδές κατακτητών. Σε κάθε ευκαιρία ομιλιών προς τους μετανάστες τους παροτρύνει να αποκτήσουν ιδιόκτητους ναούς με ειδικό χώρο Σκευοφυλακίου προς διαφύλαξη των «εν χρήσει» ιερών σκευών και αμφίων της λατρείας και των αρχείων και σφραγίδων της ενορίας υπό την ευθύνη του εκάστοτε πρωθιερέα. Παράλληλα θεωρούσε υποχρέωση των μεταναστών να αποκτήσουν και στέγη συστάσεως «Πνευματικού Κέντρου» προς διεξαγωγή των κοινωνικών συναντήσεων των ομογενών και για τις πολιτιστικές και εθνικές εκδηλώσεις. Οι ομογενείς δεν κατοικούν μόνον στα αστικά κέντρα των Πολιτειών, αλλά ζούν και στα κράσπεδα των μεγαλουπόλεων μέσα σε μικροπαροικίες κωμοπόλεων και σε αγροτικές περιοχές σε αγροκτήματα απομονωμένοι, ακόμη και σε απομακρυσμένες παραλίες, στερούμενοι κάθε επαφής αλλους μετανάστες. Μάλιστα αν τυχαίως έφθανε κάποιος έλληνας ιερέας στην περιοχή τους τότε: «οι ανακαλυπτόμενοι άγνωστοι χριστιανοί μας ανελύοντο σε δάκρυα, όχι τόσον γιατί πρώτην φοράν έβλεπαν ιερέα στην κατοικία τους και έπεφταν στην αγκαλιά της Εκκλησίας ύστερα από χρόνια πικρού χωρισμού στην ερημιά και στην πνευματική ορφάνεια της ξενητειάς». «Μέχρι το 1931 ουδέποτε υπήρξε εθνική πρόνοια για την επίσημη προξενική καταγραφή των Ελληνορθοδόξων μεταναστών» όταν μάλιστα οι μετανάστες στις Η.Π.Α. τότε ξεπερνούσαν τις 400 χιλιάδες»! Αυτό συνέβαινε ίσως γιατί πολλοί έφθαναν στη Αμερική ως «λαθρομετανάστες» κρυπτόμενοι και καλυπτόμενοι από τους συμπατριώτες και επομένως υπό την μόνιμη καταδίωξη των αρμόδιων διωκτικών αρχών. Πολλοί ήταν προσκεκλημένοι επισκέπτες και άλλοι πάλι ήταν «ξέμπαρκοι» ναυτικοί μετακινούμενοι από τόπο σε τόπο μέχρι να αποκτήσουν κάποια άδεια παραμονής και άφοβα να παρουσιαστούν ως μέλη σωματείων ὴ ενοριών ώστε επίσημα καταχωρηθούν στις υπάρχουσες Κοινότητες και Εκκλησίες για να αποκτήσουν ασυλία. Οι εργατικότεροι κατέληγαν σε κάποιο δημιουργικό επάγγελμα και οι ευφυέστεροι ξεκινούσαν εμπορικές επιχειρήσεις. Οι πλέον επιτήδειοι άνοιγαν τόπους εστιάσεως και πρόκοψαν. Πολλές οικογένειες μπόρεσαν και μόρφωσαν τα παιδιά τους που διέπρεψαν στις επιστήμες και στις τεχνολογίες και μάλιστα έγιναν στελέχη δημόσιων λειτουργημάτων. Έτσι έδειξε η ομογένεια ότι πολλά μπορεί να προσφέρει από την κληρονομία της στο νέο κόσμο. Η Αρχιεπισκοπή ήδη συναγείρει τις χιλιάδες του αμερικανικού λαού τα «Θεοφάνεια» στον Τάρπον Σπρίγκς για να τελέσει την κατ’ έτος κατάδυση του Τιμίου Σταυρού και επίσης κατά την ετήσια τελετή της Παγκοσμίου «Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού» στο Ατλάνικ Σίτυ, αφού ο Σταυρός «είναι το σύμβολο ισχύος της εν Χριστώ Αποκαλύψεως που πρέπει και να φωτίζει και να καθοδηγεί τα συμβαίντα στον κόσμο μας». 2
Στα 18 χρόνια της ποιμαντορίας του Αθηναγόρα στην Αμερική διοργανώθηκαν τέσσερις μεγάλες «Κληρικολαϊκές Συνελεύσεις» καιαμέτρητες «Τοπικές» συνάξεις για θέματα της ομογένειας. Η προετοιμασία και η διεξαγωγή τους εισκόμισαν τεράστιες γνώσεις και εμπειρίες για την κοινοτική και εκκλησιαστική ζωή καιθεωρήθηκε μέγας ομογενειακός άθλος. Και τούτο διότι αυξήθηκε το επιτελείο της Εκκλησίας και επεκτάθηκε η διακονία της Αρχιεπισκοπης και χρειάσθηκε μεγαλύτερη στέγη στο κέντρο της Νέας Υόρκης. Εξ αυτού το «Μικτόν Κεντρικό Συμβούλιου» της προέβει στην αγορά μεγάρου στην λεωφόρο 10E 79 st. N.Y. Την Δευτέρα 2 Μαρτίου 1942 τελέσθηκε ο Αγιασμός σ’αυτήν την στέγη και εγκαταστάθηκαν εκεί τα γραφεία της στις 7-14 Απριλίου 1942 από την «Αστόρια» καθώς και η μόνιμη κατοικία του αρχιεπισκόπου. 5
Στο διάστημα του Μεσοπολέμου το «προσφυγικό πρόβλημα» και η μεγάλη «οικονομική δυσπραγία», δυσκόλεψαν τη ζωή στην Παλαιά Ελλάδα και πολλοί εστράφηκαν στην αναζήτηση τύχης στην Αμερική κατι που επαύξησε την ποίμνη της εκεί ομογένειας. Αυτό προκάλεσε το ενδιαφέρον του Οικουμενικού θρόνου και ο πατριάρχης Βασίλειος Γ΄ με την Ιερά Σύνοδό του αποστέλλουν την «Πατριαρχική και Συνοδική Εγκύκλιο» εγκρίσεως του «Καταστατικου» ιδρύσεως της «Ελληνικής Αρχιεπισκοπής Αμερικής Βορείου και Νοτίου», που είναι ένα βαρυσήμαντο εκκλησιολογικό κείμενο 6 που μεταφυτεύει την νέα θυγατρική Εκκλησία εκ του θεσμικού ιερού κέντρου μας στον αμπελώνα των ελληνορθοδόξων μεταναστών της Αμερικης, βέβαια απηλλαγμένην από τον «πολιτικό καισαροσκοπισμό» που επιβλήθηκε αρχικά στο Νεοελληνικό κράτος το 1833 από τους διαφωτισμένους, και νομοθετήθηκε από το 1852 στην ελλαδική Εκκλησία επί εβδομηκονταετία μέχρι την οδυνηρή Μικρασιατική Καταστροφή! Η εν Αμερική Εκκλησία διατελεί περίπου «αυτονόμως» υπό την ανώτατη εκκλησιαστική εποπτεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και αποτελείται από τεσσάρες περιφέριες (δ΄), την Αρχιεπισκοπή της Νέας Υόρκης και τις επισκοπές στο Σικάγο, στην Βοστώνη και στον Άγιο Φραγκίσκο που ποιμαίνονται από 4 βοηθούς επισκόπους. Με σχετικά άρθρα εξαίρεται η αρχή των «ομοθυμαδόν», δηλαδή των ομόψυχων και ομόφωνων αποφάσεων στις Γενικές Συνελεύσεις των Αντιπροσώπων του Κλήρου και του Λαού,(ιγ΄- ιδ΄), καθώς και το έργο τους (ιστ΄). Επίσης καθιερώνονται δύο ακόμη βοηθητικές διακονίες στον σρχιεπίσκοπο 1) η του «Μικτού Συμβουλίου» (κα΄) και 2) εκείνη του «Πευματικού Δικαστηρίου» (ι΄). Έτσι μέσα στο σύνολο αυτό των 28 άρθρων του «Κανονισμού» θεμελιώνεται υπό της «Μητρός Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας» η εκκλησιολογική υποδομή της εν Αμερική Εκκλησίας. 7
Λόγω των πολεμικών γεγονότων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της εμπλοκής σε αυτόν των Η.Π.Α. με την Ιαπωνία, σημαντική θεωρείται η «Η΄ Γενική Εκκλ.Συνέλευση» που συνήλθε στην Πεννσυλβάνια των Η.Π.Α. . Και τούτο διότι από το 1941 η Ελλάδα διατελούσε υπό την κατοχή των Ναζί. Εξ αυτού κλήθηκαν να παραστούν σε αυτήν ο τότε βασιλεύς Γεώργιος Β΄ και ο πρωθυπουργός του Εμ. Τσουδερός εξ Αιγύπτου που βρισκόταν τότε η εξόριστη Ελληνική σε Κληρικολαϊκή «Εθνοσυνέλευση» των Ελλήνων στην ανατολική πλευρά των Η.Π.Α. όπου και η ελληνογενής ονομασία της Φιλαδέφειας από τις 3 μέχρι 10 Μαΐου 1942! Η μελέτη των πορισμάτων αυτής της Συνελεύσεως δείχνει το ζωηρό ενδιαφέρον των συνελθόντων για το μέλλον της Ορθοδόξου Νεότητος με την σύστατη Ταμείου υποτροφιών για τους φιλοπρόοδους και άπορους νέους καθώς και θερινών κατασκηνώσεων και αθλητικών τμημάτων σε όλες τις Κοινότητες μικτού χαρακτήρα εξ αρρένων και θυλέων, όπως συμβαίνει με τις χορωδίες στους λαούς. Επίσης διατυπώνεται η μεγάλη ανάγκη η «Φιλανθρωπική Αδελφότητα της Αρχιεπισκοπής» να ενισχυθεί για να απόκτησει «Ορφανοτροφείο» για τα ορφανά παιδιά της ομογένειας, που συνήθως καταλήγουν σε διάφορα ξένα ιδρύματα και τελικά αφομοιώνονται. Μεγάλο ενδιαφέρον εκδηλώθηκε για την προστασία των απόμαχων κλητικών της Αρχιεπισκοπής με την σύσταση του Ταμείου Συντάξεών τους, ώστε να τιμώνται με σεβασμό οι εύορκα διατελέσαντες λευΐτες του θυσιαστηρίου. Επίσης μεγάλο είναι το ενδιαφέρον και για την σύσταση στις διάφορες επαρχίες ορθοδόξων Ραδιοφωνικών εκπομπών και για την εκτύπωση και η διανομή της Αγίας Γραφής στις ελληνικές οικογένειες ώστε να αμύνονται στις αντορθόδοξες προπαγανδες. Εξ αιτίας μάλιστα ότι σε πολλά Στρατόπεδα τα παιδιά της ομογένειας χρειάζονται ιερείς, λαμβάνεται πρόνοια εκπαιδεύσεως και αποστολής αυτών, καθώς και η διάθεση ιερέως και στις φυλακές του Σίγκ-Σίγκ, όπου το 1942 υπήρχαν 25 ομογενείς που εκτίουν τις ποινές τους!
Κατά τον αρχιεπίσκοπο Αθηναγόρα για όλα τα ανωτέρω αποτελούν δείγματα της «ζώσης εν Χριστώ Εκκλησίας» και προσθέτει : «τα έργα αυτά της ομογένειας αποτελούν την ένδοξη διακοίνωση της ζωής του Ελληνισμού στην Αμερική ». Και συνεχίζει: «Τα μεγάλα έργα που κάνετε δεμένοι με την Εκκλησία και το Πατριαρχείο μας μεταγγίζουν την παραδοσιακότητα στα ήθη και έθιμα της Ορθοδοξίας ότι η ομογένεια της Αμερικής δεν είναι ξένη προς τα εν Ελλάδι συμβάντα το 1940, γιατί ήδη γνωρίζει ποίοι κρυφτικαν για τον τορπιλισμό στις 15/8/1940 της « Έλλης» και τι έγινε μετά την 28η Οκτωβρίου 1940 και γι’αυτό τίμησε για πρώτη φορά το 1941και την εορτή αυτή στην Ν.Υόρκη! 8
- Αυτό συνήγειρε απ’αρχής την δημοφιλία στην ομογένεια για τον αρχιεπίσκοπο Αθηναγόρα αλλά αυτή επεκτάθηκε και σε μικρότερης ορθόδοξης καταβολής μετανάστες και έφθασε μέχρι και σε άλλους Βαλκάνιους, μηδέ εξαιρούμενων ακόμη και τους τουρκογενείς Ιωαννίτες συμπατριώτες του, κάτι που έμαθε από την αρχή της σταδιοδρομίας του στο Μοναστήρι της άνω Μακεδονίας.
- Ιουστίνος φιλόσοφος και μάρτυρας. Migne P.G. τ. 6. στ. ιδ΄-ιε΄.
- Πρώτος ελληνοαμερικανός απόφοιτος της Θεολ. Σχολής του Σταυρού που χειροτονήθηκε
διάκονος στον Άγιο Γεώργιο του Sprihgfield της Mass. από τον Σχολάρχη του ήταν ο καταγόμενος εκ Μεσσηνίας Γεώργιος Παπαδέας. Περ. «Ορθοδοξος Παρατηρητής»175/15-5-1942
- Περ. «Ορθοδοξος Παρατηρητής» τεύχος 80 /10-4-1938.
- «Ορθ. Παρ.» 176/1-6-1942.
- «Εν μηνί Ιουλίω Ινδικτιώνος 14, αριθ. Πρωτ. 1739»
- Απόστολος Μανώλης. «Συλλογή εγγράφων῾ τ. Β΄. σ. 1332-1394 Μπερκλεϊ Καλιφὀρνια , Η.Π.Α.
