Η Συμπόρευση προς την Καταλλαγή: Η τέταρτη αδελφική επίσκεψη Πάπα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο

Από τον καθηγητή Αριστείδη Πανώτη

  Μ. Ιερομνήμονα-της Εκκλησίας

  ιστορικό -συγγραφέα

Τα τελευταία 50 χρόνια οι Προκαθήμενοι των δύο Θρόνων της Ρώμης, της Παλαιάς και της Νέας, έκαναν πολλά βήματα για να θεραπεύσεουν όσα μας χωρίζουν βασιζόμενοι σε όλα όσα μας ενώνουν

                   Η ιστορική πραγματικότητα είναι ο δικαιότερος κριτής των γεγονότων που διατρέχουν γιατί μελετώνται πιο προσεκτικά τα πεπραγμένα τους και εξάγεις τα συμπεράσματά σου χωρίς αμφισβητήσεις.

Τη Κυριακή η Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως τιμά τη μνήμη του ιδρυτή της Αποστόλου Ανδρέα που ήταν και «αυτάδελφος» του πρωτοκορυφαίου Αποστόλου Πέτρου. Η συγγενική αυτή «εξ αίματος» και Χάριτος από τον Χριστό αγχιστεία μας ποτέ δεν καταλύθηκε και αν μεσολάβησαν πικρά συμβάντα. Ἰσως γιατί πάντοτε υπενθυμίζει η Εκκλησιαστική Συνείδηση στους χθεσινούς και στους σημερινούς κληρονόμους των δύο αυτών Αποστολικών Εδρών τις κοινές εκκλησιαστικές τους ρίζες που επιτακτικά οφείλουν να επιτελέσουν το θέλημα του Ιδρυτή της Εκκλησίας με τη στοργική αντιπελάργηση: τους στην «αγάπη Χριστού που πρέπει να συνέχει ημάς» (Β΄ Κορ. ε΄.14).

Η υποδοχή στο αεροδρόμιο του Αγίου Στεφάνου.

«Όταν έφθασε η ώρα που είχε καθορίσει ο Θεός» ήλθε στη Κων/πολη απεσταλμένος από τη Ρώμη ένας άνθρωπος ονομαζόμενος Άγγελος Ρονκάλλι για να ποιμάνει τους εκεί Ρωμαιοκαθολικούς. Όμως αυτόν τον απασχολούσε από χρόνια μιά διαφορετική σκέψη από εκείνη των γραφειοκρατών της Αγίας Έδρας που είχαν από μακρού τυποποιημένες θέσεις για το «Ενωτικό πρόβλημα». Δεν πίστευε στο ξελόγιασμα μερικών ορθοδόξων με τον «προσηλυτισμό» και υιοθέτησε μια πιο ρεαλιστική στάση στη προσεγγίσει των Ορθοδόξων και στόχευσε να μάθει περισσότερα γιά την Εκκλησιολογική συγκρότησή μας, τον θεολογικό στοχασμό μας και τη μοναστική πνευματικότητα της Εκκλησίας της Ανατολής. ΄Εζησε 10 χρόνια μεταξύ της Ομογένειας της Πόλεως και των δοκιμαζόμενων Ελλήνων απο την Κατοχή και με σοφή διάκριση μας μελέτησε διατηρώντας άριστες σχέσεις με εγκρατείς στην ιερή επιστήμη αρχιερείς του Φαναρίου. Ως ταπεινός προσκυνητής επανειλημμένα επισκεπτόταν μονές και ιδίως στο Άγιον Όρος για να διαλέγεται με γαλλομαθείς Αγιορείτες συνήθως γόνους Μικρασιατικών οικογενειών με σπουδές στην Ευρώπη. Έτσι αποθησαύρισε γνώσεις και εμπειρίες όπως οι παλαιοί Αποκρισάριοι της Ρώμης στη Βασιλεύσα Πόλη. Πλουτισμένος και γνώσεις και χαρίσματα προσπάθησε αρχικά στο Παρίσι να περισώσει Γάλλους αρχιερείς από τη κατηγορία του «Δοσιλογισμού» και μετά κλήθηκε στην βυζαντινόμορφη πόλη της Βενετίας και από εκεί χωρίς να επιδιώξει εκλογή σε Πάπα κλήθηκε στο αξίωμα με το όνομα Ιωάννης ΚΓ΄. Βαθιά πεποίθησή του είναι ότι: «Η Δύση και η Ανατολή αμοιβαία αγνοούμενες βάδισαν καθε μία απομονωμένη και σε διαφορετική κατεύθυνση, πράγμα που έκανε ακόμη μεγαλύτερο το σχίσιμο του άρραφου χιτώνα του Κυρίου». Στους καρδιναλίους που τον εξέλεξαν από τη πρώτη στιγμή υπενθυμίζει πώς: «ένα μέρος της καρδιάς του θα παραμείνει στην Ανατολή, όπου χρόνια εργάστηκε και επομένως θα τον εμπνέει στις ενέργειές του». Τρις μήνες μετά την εκλογή του Πάπας οραματίζεται μιά σύναξη σαν τη Πεντηκοστή η οποία θα αναζητούσε την αρμονική σύνθεση της ενότητας της Εκκλησίας, μάλιστα χωρίς όρια και δεσμά. Γι αυτό και συγκαλεί στις 25 -1-1959 τη Β΄ Βατικανή Σύνοδο, προκειμένου να συμπληρώσει το έργο της διακοπείσας Α΄ Βατικανής Συνόδου το 1870. Οι συνεδριάσεις άρχισαν στίς 11 Οκτωβρίου 1962 παρουσία 2300 επισκόπων . Η κίνηση για τη νέα Σύνοδο δεν είναι άσχετη από τη πείρα που απέκτησε ο Πάπας στην Ανατολή για την ενότητα της Εκκλησίας η οποία κατά τη γνώμη του : «Για να επανέλθει πρέπει να αρχίσει από την ενότητα των καρδιών με προσευχή και με την αναζήτηση του ενός από τον άλλον. Η παλαιά τακτική απέτυχε νέος τρόπος μελέτης και εμβαθύνσεως στα θέματα της διαστάσεως πρέπει να εξευρεθούν».

Η ιεροτελεστία στην πατριαρχική Καθέδρα του Φαναρίου.

Ο πατριάρχης Αθηναγόρας αγκάλιασε αυτές τις προθέσεις του Πάπα αλλά ο Ορθόδοξος κόσμος βρισκόταν ακόμη δέσμιος στο πικρό παρελθόν, ακόμη και σε εθνικιστικές επιρροές που εμπόδιζαν να είναι ομόγνωμος και ομόφωνος δεδομένης της επιφυλακτικότητας των Ορθοδόξων απέναντι στις προθέσεις της Ρώμης. Για να υπάρξει σύμπραξη έπρεπε να προηγηθεί ενδορθόδοξη συνεννόηση κάτι που είχε να συμβεί ουσιαστικά από το 1930 όταν πραγματοποιήθηκε στην Αγιορείτικη μονή του Βατοπεδίου σύναξη εκπροσώπων των Ορθοδόξων Εκκλησιών.   Έτσι, ο Πατριάρχης αποφάσισε το 1961 να συγκαλέσει Πανορθόδοξες Διασκέψεις, κατά το κανονικό προνόμιο που κατέχει ως Πρώτος της κατ' Ανατολάς Εκκλησίας, οι οποίες ξεκίνησαν αρχικά από τη Ρόδο. Στη Β΄ Διάσκεψη, παρά τις αντιδράσεις των ελλαδιτών ταραχοποιών   αποφασίζεται ομόφωνα η προσέγγιση των λοιπών Εκκλησιών και Ομολογιών για την έναρξη Διαλόγου. Η ασθένεια του γεραρού Προκαθημένου της Ρώμης Ιωάννης ΚΓ΄ πουι κατέληξε στις 3 Ιουνίου 1963 σε ηλικία 81 ετών αναστέλλει τις καλές προοπτικές συμπορείας, Ένα μήνα μετά, στις 3 Ιουλίου 1963, ο πατριάρχης Αθηναγόρας , μετά τον εορτασμό της χιλιετίας του Αγίου Όρους βίσκεται στην Αθήνα και λέγει ενώπιον συνάξεως των ιεραρχών της Ελλάδος για τον κοιμηθέντα Πάπα : Προσπάθησε να ανοίξει τις κλειστές θύρες τῆς Δυτικής Εκκλησίας και να εξέλθει του μονολόγου, εντός του οποίου έζη η Εκκλησία αυτή. Αλλά μήπως και εμείς δενωμιλούμεν εν μονολόγῳ. Δεν υπάρχει στη ζωή των ανθρώπων τραγικώτερο του μονολόγου,. Δύο γεγονότα δεν επέτρεψαν στο πάπα Ιωάννη ΚΓ΄ να ανοίξει πλήρως τις θύρες της Δυτικής Εκκλησίας και να εξέλθει εκείθεν, όπως επιθυμεί διαπύρα , η ασθένειά του και το γεγονός ότι αι θύραι εκ του πολυχρόνιου κλεισίματος ήταν πολύ δύσκολο να ανοιχθούν με τη πρώτη προσπάθεια» .

Από τον Ιωάννη ΚΓ’ στον Παύλο Στ’

  Ο 211ος διάδοχος του Πάπα, ήταν ο Ιωάννης Μοντίνι που θέλησε να τιμήσει τον Απόστολο των Εθνών και έλαβε το όνομα Παύλος Στ΄,   που εκλέχτηκε στις 23 Ιουνίου 1963 με 52 κανονικές ψήφους επί 80 εκλεκτόρων. Οι προθέσεις του ήταν άγνωστες και ο πατριάρχης Αθηναγόρας δήλωσε ενώπιον της Ιεραρχίας που προαναφέραμε: «ότι ανεξάρτητα από το πρόγραμμά του εμείς έναντι της απομονώσεως ελάβαμε απόφαση να αναζητήσουμε τούς αδελφούς μας στην Ανατολή και στη Δύση για να συναντηθούμε μαζί τους στη λεωφόρο της Ιστορίας».

Ο νέος Πάπας προγραμματίζει να ξεκινήσει το προσκύνημά του από τα Ιεροσόλυμα όπως «ανέβηκε» για να συναντήσει τους «στύλους» της Εκκλησίας Αποστόλους Πέτρο και Ιωάννη ο Παύλος για να πιστοποιήσουν τη κλήση της αποστολής του. Αυτή την Θεόθεν ευκαιρία θέλησε να αποδεχθεί ο σημερινός κληρονόμος της Καθέδρας του αυταδέλφου του Πέτρου Ανδρέα Κων/πόλεως Αθηναγόρας και αποφάσισε να τον συναντήσει μήπως συντελεστεί μία ιστορική δημόσια εκκλησιαστική Πράξη ιερής Συμφιλιώσεως των Ορθοδόξων και των Ρωμαιοκαθολικών διαμέσου των εκατέρωθεν ταγών τους. Αυτό που συνετέστηκε στα Ιεροσόλυμα στις 6 Ιανουαρίου 1964 στην Οικουμενική Εκκλησία και διεθνώς στην ανθρωπότητα χαρακτηρίστηκε ως η «ιεροτελεστία της συμφιλιώσεως»!

Τον Μάϊο του 2014, επαναλήφθηκε με μία νέα Ιερή Συνάντηση των σημερινών διαδόχων τους, του πάπα Φραγκίσκου και του πατριάρχη Βαρθολομαίου, για τον συνεορτασμό της πεντηκονταετίας της ιερότατης πράξεως που ύφανε Ιστορία. Όμως και αυτή η θεάρεστη Πράξη προκάλεσε τις θνητές φλυαρίες μεμψίμοιρων επικριτών νέων βηματισμών.        

Ο πάπας Παύλος Στ΄φέρων τα δώρα του Πατριαρχείου.

Από την πρώτη επαφή στην Άρση των Αναθεμάτων

Η φύση και ο χαρακτήρας αυτού του Διαλόγου, που άρχισε συμβολικά στα Ιεροσόλυμα, έπρεπε να διευκρινιστεί με ομόφωνη πάλι απόφαση και και γι' αυτό συγκλήθηκε στη Ρόδο από τη 1 -15 Νοεμβρίου 1964 νέα Διάσκεψη που αποφάσισε πως πρέπει να διεξαχθεί «επί ίσοι όροις» και για να επιλέξει και με ποίους πρέπει να γίνει και επίσημα να τους ανακοινωθεί. Στη τελευταία συνεδρία της Β΄ Βατικανής Συνόδου αναβαθμίζεται η Αντιπροσωπεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου και αναζητούνται Πράξεις επαναπροσεγγίσεως. Αναζητούνται τρόποι για να φωταγωγηθεί η Συνείδηση της Εκκλησίας από εκατέρωθεν πλάνες και επισημαίνεται η ανάγκη μελέτης της ιστορικότητας   κάποιων γεγονότων. Ένα εξ αυτών ήταν αν υπήρξαν κανανικά αναθέματα μεταξύ των δύο Θρόνων 1054 για να σημειωθεί το σχίσμα και γιατί αυτό δεν χρειάστηκε να αναφερθεί και να αρθεί προ της Σύνοδος της Φλωρεντίας το 1439: Μήπως συνέβη κάποια παρεξήγηση μεταξύ ζηλωτή μοναχου λιβελογράφου και ανταπάντηση θυμώδους Λατίνου απεσταλμένου άναψε τον καυγά που ερμηνεύθηκε ως αναθεματισμός. Τελικά αποφασίζεται να συντελεστεί η Άρση των λεγόμενων Αναθεμάτων μόνον και μόνον για λόγους ποιμαντικούς τη Τρίτη 7 Δεκεμβρίου 1965 στο Βατικανό και στο Φανάριγιατί είχε προκληθεί αρκετή ταραχή από τη «σπινθηρίζουσα» αντιρρητική γνωστή εξαλλοσύνη ότι αυτό πρέπει να είναι προϋπόθεση κάθε Διαλόγου με τη Ρώμη !

        Την επομένη 8 Δεκεμβρίου 1965 κατακλείεται η τέταρτη φάση της Βατικανής Συνόδου που παρήγαγε σημαντικό έργο με τις 16 κανονικές πράξεις για τις οποίες ζητήθηκε ο σχολιασμός και τελικά η γνώμη και η συμβουλή των ορθοδόξων παρατηρητών θέτοντας όρια στην απόλυτη μοναρχία του Πάπα, εξαίροντας την γενική και την κατά τόπους συνοδικότητα και μεταβάλλει την κληρικοκυριαρχία και την εξουσία της σε διακονία, αλλά και επιβάλλει την αγία απλότητα στη λατρεία και στις διεκκλησιαστικές σχέσεις την εγκαρδιότητα και την μέριμνα για την ολότελα ειλικρινή συμπεριφορά κατά την αρχαία αποστολική ρήτρα του Βικεντίου εκ Λειρίνης: Ότι παντού και υπό πάντων πάντοτε επιστεύθηκε, υιοθετώντας και την Παύλεια ρήση ότι: «εξ ανάγκης και μετάθεση νόμου γίνεται» (Εβρ. ζ΄ 12) πολύ περισσότερο για καιρικούς κανόνες περί συμπροσευχής!

Συνάντηση στη «σκιά» των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου

               Το 1966 γίνεται η άμεση επίσκεψη εκπροσώπου του Φαναρίου στις καθέδρες των κατά τόπους Ορθοδόξων Εκκλησιών προς ενημέρωσή τους και ανταλλαγή απόψεων επί της ειρηνικής πορείας προς καταλλαγή. Διαπιστώνεται πλήρης επίγνωση του οικουμενικού ανοίγματος και συνεχίζονται οι επαφές δι΄ αλληλογραφίας μεταξύ Βατικανού   και Φαναρίου,   που κορυφώνονται με κατακλείδα τον συνεορτασμό της πρώτης επετείου Άρσεως των Αναθεμάτων. Φαίνεται ότι το νέο κλίμα στις σχέσεις Παλαιάς και Νέας Ρώμης διακατέχεται από τη πνοή του Παρακλήτου και ανοίγει νέες προοπτικές το 1967. Προσκαλείται η Εκκλησία της Νέας Ρώμης να συνεορτάσει την 19η εκατονταετία της μετακομιδής των ιερών λειψάνων Πέτρου και Παύλου από τις κατακόμβες στις νεόκτιστες τεράστιες βασιλικές του τόπου του μαρτυρίου τους συμπροσευχόμενοι (29 Ιουνίου), ενώπιον των πάνσεπτων «καρών» (κεφαλών) τους, που βρίσκονται στην αρχαία Καθέδρα του Ρώμης στο Λατερανό ! Η συγκλονιστική αυτή συνάντηση των δύο Θρόνων της Ρώμης ενώπιον των εκ παλαιού δύο «»στύλων» της Μίας Εκκλησίας. Αυτή η συνάντηση εκπροσώπων των δύο Θρόνων της Ρώμης εγκαινίασε τις εκατέρωθεν ανταλλαγές εκπροσώπων και τις θεμιτές συμπροσευχές τους κατά τις Θρονικές εορτές τους που μέχρι σήμερα συνεχίζονται και καταγράφουν μηνύματα που πλουτίζουν τα συμβολικά κείμενα με   περισπούδαστη νέα Εκκλησιολογία, αυτή που δείχνει πως: «Η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει» (Β΄ Κορ. ε΄.8), Εξ αφορμής αυτής της συμπροσευχής ο πάπας Παύλος Στ΄ ανέπτυξε και τις σύγχρονες υποχρεώσεις των Εκκλησιών εκ του μαρτυρίου των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.

Προσεύχεται μέσα στην Αγιά Σοφιά.

Ο Πάπας Παύλος Στ στο Οικουμενικό Πατριαρχείο

Η δεύτερη εκκλησιαστική Πράξη ύψιστης ιστορικής σημασίας, μετά εκείνη των Ιεροσολύμων του 1964, ήταν η αιφνίδια αγγελία της επίσημης μεταβάσεως του πάπα Παύλου Στ΄ στην Καθέδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Φανάρι στις 25 Ιουλίου 1967. Η Πράξη αυτή έδωσε απτή μαρτυρία της απόλυτα κανονικής «συμφωνίας» για την από κοινού οικοδόμηση του Διαλόγου της τέλειας αγαπητικής πλέον σχέσεως : «που αποτελεί το μείζον των εντολών» του Ιησού Χριστού. ( Μαρκ. ιβ΄ 31)Η είδηση της μεταβάσεως του πάπα Παύλου στο Φανάρι αγγέλλεται στις 15 Ιουλίου και ως πρωτοφανής προκαλεί παγκόσμια συγκίνηση. Μόνον στην Ελλάδα επικρατεί περίεργη αγκύλωση γιατί ενδημούν οι αφελείς ζηλωτικές αστειότητες άλλων εποχών από μυθεύματα και φαντασιώσεις. Η σοβαρότητα αυτής της επίσημης επισκέψεως είχε μεγάλη σημαία για το κύρος της Καθέδρας της Εκκλησίας Κων/πόλεως μεταξύ των λοιπών Ορθοδόξων Εκκλησιών και έπρεπε η οργάνωσή της να είναι άψογη. Με την «κατά Τάξη» διεξαγωγή της ασχολήθηκε ειδική επιτροπή που καθόρισε τα πάντα και το κείμενο ειδικά της ιεροτελεστίας τυπώθηκε ιδιαιτέρως και το έχω.   Αυτή η Τάξη επαναλήφθηκε και κατά τις Θρονικές εορτές (30 Νοεμβρίου) όταν το Φανάρι υποδέχθηκε τους δύο επόμενους Πάπες που το επισκέφθηκαν: στις 30-11-1979 ο πάπας Ιωάννης-Παύλος Β΄ και στις 30-11-2008 ο πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄. Από τότε επί μισό αιώνα κανείς ποτέ δεν σκανδαλίστηκε για την Τάξη αυτή όπως διατείνονται νεόκοποι «ομολογητές»! Τα της πρώτης επισκέψεως Πάπα στο Φανάρι τα περιέγραψα ήδη στον ιστορικό τόμο των «Ειρηνοποιών» μου (σελ. 202-296), που εκδόθηκε ελληνικά και γαλλικά το 1971 και 1972 και θεωρείται η πρώτη επίσημη ιστορική πηγή των τότε γεγονότων από τη διεθνή βιβλιογραφία, μαζί με τον ιστορικό «Τόμο Αγάπης» που περιέχει τα κείμενα και έχει από 40ετίας εξαντληθεί.

Ο αποχαιρετισμός του Πάπα από τον Πατριάρχη και τον συγγραφέα.

Ο Φραγκίσκος στον αδελφό του Βαρθολομαίο  

Η αυριανή επίσκεψη στο Φανάρι του πάπα Φραγκίσκου είναι η τέταρτη επίσκεψη Ρωμαίου Προκαθημένου μέσα σε μισό αιώνα. Ο σημερινός πάπας γόνος Ιταλών μεταναστών στην Αργεντινή έχει δώσει δείγματα των πολλών χαρισμάτων του καλού και πιστού ποιμενάρχη απαλλαγμένου από την στενότητα αντιλήψεων άλλων εποχών και μπορεί να εξελιχθεί σε νέο πάπα Ιωάννη Η΄ πραγματοποιόντας και τους οραματισμούς του πάπα Ιωάννη ΚΓ΄ για την επαναπροσέγγιση των ιστορικών Εκκλησιών μας. Άν κάποτε η επέκταση του ελέγχου της κανονικότητας της εκπτώσεως του πατριάρχου Ιγνατίου και της εκλογής του ιερού Φωτίου αμφισβήτησε της ισοτιμίας της Νέα Ρώμης προς την Παλαιά που έδειξε διάθεση επιβολής επικυριαρχίας του πρώτου στο δεύτερο Θρόνο της Ρώμης και προκλήθηκε η πρώτη μεγάλη ρήξη, ο πάπας   Ιωάννης Η΄ ως Pontifex, δηλαδή ως «γεφυροποιός» θέλησε με σωφροσύνη να διορθώσει τις αντιθέσεις και συγκάλεσε σε συμφωνία με τον ιερό Φώτιο να συγκληθεί   η Ενωτική Σύνοδο του 879-880 που διέγραψε το αντιρρητικό κλίμα των προηγηθέντων τότε Συνόδων «καθ΄ήν γέγονεν ειρήνη τῃ Εκκλησίᾳ». Αυτή είναι και η μόνη Σύνοδος που πρέπει να αναγνωριστεί με τη «συμφωνία» των δύο Θρόνων ως η Η΄ Οικουμενική Σύνοδος, όπως υπέδειξε η σοβαρή έρευνα και μελέτη του διακεκριμένου θεολόγου  π. Johan Melier "A Successful Council of Union" που εξέδωσε το 1975  το Ίδρυμα Πατερικών Mελετών της μονής Βλατάδων. Οι προτεινόμενες δύο τοπικές Σύνοδοι  για τις οποίες υπερμαχούν  οι περιφερόμενοι πολεμοχαρείς «θεολόγοι» που με φιλοδωρούν με υβριστικές ετικέτες επειδή ορθοτομώ ας καταλάβουν ότι η άντληση επιχειρημάτων  από την επιθετική  λιβελογραφία του παρελθόντος τελείωσε!  Καιρός επέστη να αποκατασταθεί παγκόσμια η Ορθοδοξία την οποία και λατρευτικά ακόμη επικαλούνται όλες οι ιστορικές μορφές της στρατευόμενης Εκκλησίας. Το Πνεύμα του Θεού, παρά  την ανθρώπινη αδυναμία και μικροφροσύνη μας οδηγεί την Εκκλησία στην Καθολική Ορθοδοξία, όπως έγραψε το 1970 ο αείμνηστος σοφός διδάσκαλός μου καθηγητής Λεωνίδας Φιλιππίδης στο μελέτημά του: Η  από  Παλαιάς και Νέας Ρώμης  κίνησις  προς επάνοδον του πληρώματος της Εκκλησίας του Χριστού  εις την αρχικήν Ενότητα.

                                                                                                            Α.Π.

Από την συνάντηση Πάπα Φραγκίσκου-Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στα Ιεροσόλυμα, τον Μάιο του 2014.

Φωτογραφία Νικου Μαγγίνα

Σημ. Οι φωτογραφίες προέρχονται από την πρώτη επίσκεψη πάπα στο Φανάρι το 1967 και την απόδοση σε αυτών των τιμών Προκαθημένου της πρής Αποστολικής Καθέδρας της Ρώμης. Ο πάπας Παύλος Στ΄ και η προελθούσα από αυτόν Ιεραρχία φέρουν διάσημο του αρχιερατικού αξιώματος όπως πάντοτε δεχόταν η ορθόδοξη Ανατολή και ο κατεξοχήν πολέμιος του «Θείω δικαίω» παπικού αξιώματος ΄Αγιος Μάρκος ο Ευγενικός! Άλλωστε γιατί να το κρύπτουν αυτό οι σημερινοί μιμητές του;